In een bijeenkomst, die laat zien dat een goed debat een verrijking is van het politieke palet heeft de samenwerking van het Toekomstig Talent Netwerk, de Teldersstichting en het partijbureau van de VVD geleid tot een boeiend en evenwichtig debat over één van de meest controversiële onderwerpen van dit moment: ‘woke’. Bijna was het niet doorgegaan, want veel budget was er niet en alle kerken zijn bezet in de week voor Pasen. De reddende engel heette in dit geval Hidde Fennema, fractievoorzitter van de VVD in Hilversum, die heeft geregeld dat het raadhuis tot onze beschikking werd gesteld. Onze dank is groot.

De basis onder het succes: laat sprekers van verschillende pluimage met respect voor elkaars mening met elkaar spreken. En zorg voor een dagvoorzitter, die ruimte en beperkingen voor ieders mening mooi balanceert. Coen de Jong (auteur van ‘Wokeland’ – tegenstander van ‘woke’), Rebekka Timmer (voorzitter Bij1 – voorstander van ‘woke’), Martin van Hees, universitair docent en Hatte van der Woude (VVD-Tweede Kamerlid) gaven invulling aan de verheven principes van de organisatie voor een ‘goed’ debat.

Niemand kan voldoen aan zijn eigen verheven principes

Woke bestaat – net als alle andere idealen – bij het bestaan van verheven principes waar de voorvechters zelf niet aan kunnen voldoen. Het zijn echter de winnaars, die de geschiedenis mogen schrijven en het zijn de machtigen die mogen bepalen welke termen gebruikt mogen worden. Het is daarom ook zo verrassend dat ‘woke’ vanuit een zeer kleine groep zo snel een zo centrale positie in het maatschappelijk debat heeft gekregen. Een belangrijke reden hiervoor is dat er wordt gewerkt met grote thema’s. De inhoud verdwijnt in het groteske geluid en de spreker van – ongeacht welk – een onderwerp wordt aangesproken op de beperking in zijn/haar/het verhaal en moet zich verdedigen tegen deze aanval.

Aan de andere kant is het ook essentieel dat de machtigen worden aangevallen op hun principes. Liberalen deden dit in de 17^e eeuw, maar tegenwoordig verdedigen ze wat ze bereikt hebben in plaats van dat ze kritisch blijven op de zwakke plekken in hun resultaat. Daarbij moet je wel in het hier en nu blijven. Verwijten over hetgeen de boze, blanke man in het verleden heeft gedaan (of de vader van een blije, blanke vrouw zoals Koningin Maxima) zegt niets tot weinig over de verantwoordelijkheden van de huidige individu. Je dient kritisch te zijn op je eigen gedrag en niet op de daden van je (voor)ouders.  

Wie is de vijand binnen ‘woke’?

Woke bestaat bij het bestaan van een tegenstander waar je het tegen op moet nemen, maar is er eigenlijk wel een vijand? Veel mensen hebben een vijand nodig om hun punt over het voetlicht te krijgen, maar feitelijk is ‘woke’ niets anders dan de wens van een bepaalde groep mensen om hun stem te laten horen. Er is decennia lang vreedzaam – en op grote afstand van de intocht - gedemonstreerd tegen Zwarte Piet en niemand deed er wat mee. Nadat de knuppel in het hoederhok werd gegooid kwam deze stem in de media en binnen minder dan geen tijd is er een kanteling doorgevoerd. De vrijheid van meningsuiting heeft dus af en toe wat hulp nodig.

Het is echter de vraag of dit een juiste analyse is. Veel zaken worden als overkoepelend thema gepresenteerd waarbinnen micro-agressie is waar te nemen. Het grote thema ontneemt het zicht op de verschillende nuances onder dit thema. Tegelijkertijd worden onschuldige uitingen (‘dames en heren’ is al aanstootgevend voor een beperkte groep gender-radicalen) al snel als ‘agressief’ bestempeld, terwijl ze dat in het geheel niet zijn.

Ook vanuit de zaal werd aangehaald dat Zwarte Piet voor velen in het geheel niet agressief is. De verwarring hieromtrent kan onder andere gevonden worden in de ideeën-armoede in Den Haag. Dat leidt er toe dat de buitenkant wordt vermarkt, terwijl de inhoud ontbreekt. Je zou kunnen stellen dat ‘woke’ begint waar het pijn doet aan de liberale principes, maar het vraagt een nieuw debat om de specifieke ‘woke’-onderwerpen te toetsen aan deze principes. Het vragen om een eigen stem is in ieder geval niet in strijd met het liberalisme. Het is natuurlijk wel de vraag of ‘woke’ niet meer is dan alleen het willen zeggen van je mening. In het geval van Zwarte Piet ging de vrije meningsuiting verloren in het overkoepelende thema en leidde de micro-agressie tot actie in plaats van een debat rondom ideeën.

De politiek bemoeit zich teveel met het maatschappelijk debat

Woke bestaat bij het corrigeren van de huidige maatschappelijk keuzes. Waar de overheid wel een visie mag etaleren moet het terughoudend zijn met inmenging in het maatschappelijke debat. Een even helder als simpel voorbeeld zijn de sensitivity schrijvers van bestaande boeken, die opeens overal opduiken. Je moet je als politiek niet willen bemoeien met de wijze waarop de maatschappij zichzelf vorm geeft (zolang iedereen in de maatschappij elkaar ruimte geeft om zichzelf te vormen – steeds vaker wordt een spreker aangevallen op hetgeen hij zegt en wordt daarmee in het defensief gedrongen). Beeldvorming speelt hier wel mee. De kritiek op J.P. Coen is niet het feit dat hij een plaats heeft in de koloniale geschiedenis van Nederland, maar dat hij deze plaats heeft in het openbare leven (een standbeeld op straat) in plaats van in een museum met de juiste context. In deze context hoort ook de vermoorde bevolking van Banda, die nu geen standbeeld heeft.

De beperking van deze – op zich zeer juiste – opmerking is wel dat werd opgemerkt dat steeds meer musea alleen subsidie krijgen wanneer ze de ‘juiste’ onderwerpen opnemen in hun collectie en deze onderwerpen in de ‘juiste’ context plaatsen. Hiervoor sprak ik al over de machtigen, die bepalen welke termen gebruikt mogen worden en het dilemma wordt interessant. Ook interessant is de bijna humoristische diversiteit waaraan ieder bedrijf hoort te voldoen (man / vrouw / getrouwd / samenwonend / alleenstaand / met/zonder kinderen / diverse religies / diverse culturele achtergronden) totdat blijkt dat de VVD-Tweede Kamerfractie op deze wijze divers is. Daar loopt dan niemand in de ‘woke’-wereld op te pochen.

Groepsdenken versus individualisme (Hatte)

Woke bestaat bij het labelen van groepen mensen. De complexiteit binnen het debat in het algemeen is dat mensen geneigd zijn om andere mensen te labelen en in groepen in te delen. Je kunt je daardoor als individu nog zo geweldig onderscheiden; als een deel van je label uit de toon valt en die toon is dominant dan ontstaat identiteitsvermenging en is er geen ontsnappen aan.

In het debat kwamen rondom dit onderwerp een aantal interessante – en dus: tegenstrijdige – inzichten naar voren: 1) woke is de stem van de individuele burger, die tot nu toe niet gehoord werd (noot van de columnist: ‘woke’ is in de oorsprong uit de jaren ’30 van de vorige eeuw de waarschuwing voor stelselmatig racisme in de Verenigde Staten), maar 2) tegelijkertijd ontwikkelt ‘woke’ zich tot een stroming, die juist een mening oplegt aan anderen (waarbij de VVD wel heel makkelijk meeloopt) en 3) ‘woke’ is een soort alternatief voor neoliberalisme. Het iets waar je je aan kunt ergeren, maar wat geen oplossing biedt.

Wat is ‘woke’ nu eigenlijk?

Dit brengt me bij de gemeenschappelijke rode draad door de verschillende meningen van de inleiders: ‘woke’ is een containerbegrip waar eigenlijk geen definitie van te geven is, omdat het een waaier aan verschillende ontwikkelingen herbergt.

Het is zoiets als institutioneel racisme: een begrip dat genoemd is tijdens de toeslagenaffaire. Nadat het is genoemd is er gevraagd om te bepalen wat het eigenlijk betekent. En tot op dit moment is men er nog niet uit. Net als ‘woke’ leeft het wel een eigen leven; de discussie over ‘woke’ is daarom als het vastpakken van een nat stuk zeep. Tegelijkertijd zijn de sprekers het er in grote mate ook over eens dat ‘woke’ er voor heeft gezorgd dat bepaalde lastige onderwerpen (b.v. islamofobie en transfobie) bespreekbaar zijn geworden. Ergens is er een nut, maar het diffuse karakter maakt een helder debat onmogelijk. Waaruit blijkt dat het ontbreken van de basis voor een helder debat wel kan leiden tot een goed debat.

Evolutie of revolutie

Een ander element in de discussie was de wijze hoe wijzigingen in de samenleving tot stand kunnen komen: via revolutie of evolutie: hoe kom je dan tot wijzigingen in de samenleving?

Ik wil graag 3 voorbeelden uit de geschiedenis pakken: 1) de Franse revolutie werd in decennia geweldloos voorbereid door de liberale Verlichtingsdenkers. Vervolgens legden revolutionairen de adel, de geestelijkheid en zichzelf onder de guillotine waarna Napoleon zijn intrede deed en veel werd hersteld in Wenen (1815). Tenslotte pakten de liberalen het weer geweldloos op waarna in 1848 de adel bleef zitten, maar de liberalen hadden gewonnen, 2) in Nederland legde het kabinet-Pierson-Goeman Boergesius (1897 – 1901: ‘de drukpers van de sociale wetgeving) een geweldloos fundament als resultaat van decennia voorbereiding waarop het wethouderssocialisme met flair en revolutionair elan kon floreren en 3) Lenin pakte via een revolutie de macht in Rusland, maar door het ontbreken van counterpart zat de wereld eerst opgescheept met een bloederig regime om anno nu te culmineren in een tsarendom-anno-2023.

Mijn persoonlijke conclusie: er is sprake van een interessante symbiose tussen evolutie en revolutie en het vraagt nader onderzoek of alleen evolutie tot resultaten kan leiden. Mijn aanname is dat alleen revolutie alleen tot disbalans leidt.

De vrije en open informatie-uitwisseling

En toen de inleiders elkaar steeds beter leken te vinden kwam er een interessante vraag vanuit de zaal over de onafhankelijkheid van het (wetenschappelijk) onderwijs aan de hand van een persoonlijke ervaring. Uit deze ervaring bleek, dat het moeilijk is (zeker in een zeer links instituut als de Vrije Universiteit van Amsterdam) om een onderzoek te vragen naar een onwelvallig onderwerp. Vanuit de inleiders werd verwezen naar een onderzoek dat gaande is en hieromtrent helderheid moet geven, maar het is daarbij ook niet zeker dat in dit onderzoek de juiste onderzoeksvragen zijn gesteld. De vraag bleef dus hangen, maar achteraf werd de onafhankelijkheid van het (wetenschappelijk) onderwijs in kleinere groepjes wel degelijk bekritiseerd. Is deze kritiek subjectief en meetbaar?

Het brengt mij bij de boeken van Sid Lukkassen waar ik er inmiddels 5 van heb gerecenseerd. In een brede waaier van voorbeelden (zeker ook over de beïnvloeding van het onderwijs door ‘woke’ in zowel de Angelsaksische wereld als in Nederland) loopt hij keihard aan tegen het onderwerp waar ‘woke’ zo voor strijdt: hij heeft wel een mening en mag die geven, maar zonder revolutionair ingrijpen luistert niemand. Daarbij zit hij inmiddels ook nog eens bij Forum voor Democratie, die in het groepsdenken ‘fout revolutionair’ is waar diverse partijen in ‘links’ Nederland als ‘goed revolutionair’ worden geafficheerd (niet in de laatste plaats door zichzelf waar de VVD volgzaam achteraan loopt).

De vraag is hoe een onderzoek achter de waarheid kan komen als de vijand de waarheid verstopt. Ik denk aan de vele geheime geldstromen in het voetbal, die alleen door lekken van de boekhouding inzichtelijk worden. Ik denk aan het dopinggebruik van Lance Armstrong. Had dat ooit ontdekt kunnen worden als Floyd Landis niet uit de school was geklapt? Ik denk de moeite om aan te tonen dat de Verenigde Staten de oorlog tegen Saddam Hoessein op onzuivere gronden hebben gevoerd of de moeilijkheid om de betrokkenheid van Rusland bij het neerhalen van de MH17 aan te tonen. Krijgt de wetenschap de ruimte/informatie, die ze nodig heeft voor een goed onderzoek?

Feitelijk willen ‘links’ Nederland en ‘rechts’ Nederland een revolutie rondom hun alomvattende gelijk. Mijn spannende vraag richting beide kampen is of ze zelf kunnen voldoen aan hun eigen verheven principes. Het is daarbij voor mij om het eender of de tribunalen dan worden opgericht door Lenin of door Poetin: in beide gevallen zijn er slachtoffers en het eerste slachtoffer is de burger, die gehoord wil worden in de redelijkheid van de balans.

Eindconclusie: het debat is springlevend en eindeloos noodzakelijk

Het maakt uiteindelijk niet uit wat mijn overpeinzingen zijn naar aanleiding van het debat. De afdronk was dat dit debat vraagt om meer. Vanuit het Toekomstig Talent Netwerk is hier na de verkiezingen een oproep voor gedaan dat is ondertekend door meer dan 100 mensen. Met het mede-organiseren van deze middag bewijst ze dat de praktijk net zo sterk is als de theorie. Dit debat was leuk, maar het wordt pas succesvol als het ook een vervolg krijgt.

Juist door het niet met elkaar eens te zijn én open te staan voor je ongelijk kun je dichter bij een goede balans komen waar anderen wat aan hebben. Het kan echter niet bestaan zonder de strenge doch rechtvaardige leiding van een geweldige dagvoorzitter, waarmee ik graag wil afsluiten met het uitspreken van mijn grote dank aan Kevin Hauser.  

Met liberale groeten,

Peter Lamberts