Inleiding

Het verhaal gaat dat kalief Omar na de verovering van Egypte toestemming gaf om alle boeken uit de beroemde bibliotheek van Alexandrië te verbranden, omdat ze óf in strijd waren met de Koran en dus ketters óf in overeenstemming met de Koran en dus overbodig. Kortom: je kunt je afsluiten voor andere meningen als je alles al denkt te weten.

Diezelfde Koran-waarheid is tegenwoordig in steeds hogere mate onderwerp van debat met de Koranverbranding als specifiek ‘hoogtepunt’. De vraag is niet of we – net als kalief Omar – het recht hebben om een boek te verbranden, maar vooral of latere generaties eenzelfde vernietigend oordeel over Koranverbranders zullen vellen als wij in deze tijd over kalief Omar.

De theorie

In de basis gaat het over 2 rechten, die op zich niet zo complex zijn: de vrijheid van meningsuiting en het recht op bezit. De vrijheid van meningsuiting behelst ook het recht om te beledigen (of het recht om het volstrekt oneens te zijn met een religieus uitgangspunt). Het recht op bezit devalueert de Koran (en overigens ook ieder ander heilig boek) tot een ding waarover de eigenaar naar goeddunken kan beschikken. Hooguit kan een klimaatactivist opmerken dat verbranding leidt tot fijnstof waar iemand met astma last van kan krijgen, maar dat is hier de discussie niet

Onder deze heldere basisuitgangspunten bevinden zich echter wel twee diepere lagen.

De 1^e verdieping: de vrijheid van marketing

De eerste verdieping betreft de vraag of het verbranden van een boek iets te maken heeft met de vrijheid van meningsuiting. Waar de vrijheid van meningsuiting zich richt op de mogelijkheid om een mening te zenden borgt het nergens dat anderen deze mening ook moeten ontvangen. Zeker in de huidige tijd waarin het internet (ondersteund door social media) ons overstelpt met meningen is het nog moeilijker dan vroeger om het woord bij een ander aan te laten komen. Dan ontstaat de neiging om op te vallen en dan helpt het beeld. Dit richt zich dan echter meer op de vrijheid van marketing dan op de vrijheid van meningsuiting.

De 2^e verdieping: een boek is geen ding, maar de mening van iemand anders

De tweede verdieping betreft het punt dat een boek iets anders is dan een blok hout. Een boek bevat een mening of een opvatting. Het maakt daarbij niet uit of je het er wel of niet mee eens bent. En dan raak je exact het belang van de vrijheid van meningsuiting. Deze vrijheid betreft immers niet alleen jouw vrijheid van meningsuiting, maar ook die van een ander. Ik ben geen jurist en weet niet of de verbranding kan worden gezien als een daad van geweld (wat de grens van je vrijheid overschrijdt), maar door het boek te verbranden geef je aan dat je niet (meer) wilt luisteren. Daarmee maak je de vrijheid van meningsuiting van de ander zinloos.

Verdieping van de 2^e verdieping: De Koran bevat ook goede leringen

Daarnaast is er sprake van een verdieping in deze verdieping. De Koran is namelijk een boek met veel leefregels. Een aantal van deze leefregels is verwerpelijk (in ieder geval in de wijze waarop het door de fanatische aanhangers wordt geïnterpreteerd), maar iedere Christen moet zich ontzettend goed kunnen vinden in een veelheid van andere leefregels of leefregels; zoveel verschil is er niet tussen de Koran en de Bijbel. Door de hele Koran te verbranden richt je je ook tot de miljoenen aanhangers van geweldig mooie leefregels en sluiten zowel de islam-fanatici als jij zich voor hen af. Daarmee tref je een collectief, terwijl je problemen hebt met een specifieke deelgroep. Kortom: je argumenten zijn beperkt en het beeld bevestigd deze beperking.

Het boemerangeffect

Het gebruiken van beelden kan ondersteunend zijn aan de uiting van je mening. Het verbranden van de Koran is ook ondersteunend aan de wens om de hele Koran te verwijderen uit ons collectieve geheugen en daarmee past het beeld bij de mening. De vraag is daarom of je deze mening moet omarmen. Niet alleen vanwege de beperking van de vrijheid van meningsuiting van anderen en niet alleen vanwege de domme collectivistische effecten. Het gaat ook om het boemerangeffect. Toen destijds Descartes een bewijs vond dat God wél bestond weigerde de Paus hierop te reageren. Hij was namelijk van mening dat als hij reageerde op een mening die hem welgevallig was hij ook zou moeten reageren op het bewijs dat God níet bestond.

Dit speelt ook bij kritiek op de Koran. Dit slaat namelijk terug op het Oude Testament; niet het meest vredelievende boek uit de geschiedenis. Zeker in de boeken Leviticus, Numeri en Deuteronomium worden diverse rigide wetten opgelegd inclusief de bijbehorende onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan God. De doodstraf voor het sprokkelen van hout (Num. 15: 32 – 36) en de 40-jarige straf (omdat de Joodse leiders twijfelden aan de opdracht om het beloofde land in te trekken) (Num. 14: 1 – 38) zijn slechts 2 simpele voorbeelden. Daarna wordt in Jozua en Richteren zuivere genocide opgelegd én uitgevoerd. De gruwelijkheden in deze Bijbelboeken tarten iedere verbeelding en moet iedere Koran-criticus plaatsvervangende schaamte geven.

Dan krijg je de ontwikkeling dat je verdedigt wat je kent en aanvalt wat verder van je af staat. Dat zien we ook rond het voetbal (het gedrag van hooligans kunnen we uitstekend scheiden van het gedrag van de ‘echte’ voetbalfan) of de katholieke kerk (het gedrag van pedofiele priesters scheiden we ook netjes van de rest van de katholieke kerk). De kritiek op de Koran is dan simpelweg kritiek op het onbekende waar je niet vertrouwd mee bent. Een boemerang komt niet bij je terug als je iets raakt; alleen als je er faliekant naast zit.

Moraal

De vrijheid van meningsuiting is juist bedoeld om ruimte te geven aan nieuwe geluiden; om te zorgen dat je verrijkt wordt met kennis, die je eerder niet had. Als je actief besluit om deze nieuwe geluiden buiten te sluiten (en het verbranden van een boek kun je beschouwen als het ultieme symbool hiervan) ontneem je jezelf ook van de gelegenheid om jezelf te verrijken. Verrijken met kennis en verrijken met een ruimere blik op de wereld. Net als de Bijbel bevat de Koran teksten, die je uiterst repressief kunt interpreteren en tegelijkertijd geweldig mooie leefregels. Het zijn juist de seculiere invloeden waardoor de christenen hun scherpste kantjes naast zich neerleggen en vooral de schoonheid van het boek onder de aandacht brengen.

Het zou van veel meer intelligentie getuigen om de islamieten te helpen om deze seculiere ontwikkeling ook binnen hun gemeenschap aan kracht te laten winnen. Als je immers een hond slaat dan is het niet de stok waar het kwaad in zit, maar degene die de stok vasthoudt en gebruikt.

Peter Lamberts