In een eerdere column heb ik al de vraag gesteld: als je vrijheid belangrijk vindt is het dan niet logisch om je – als individu – in te spannen dat vrijheid (ook) beschikbaar is voor anderen? Nu is het aan de overheid om te zorgen dat mensen zich vrij kunnen ontwikkelen, maar liberalen denken ‘bottom-up’ en dan lijkt het niet meer dan logisch dat burgers – waar mogelijk – ook vrijheid bottom-up willen verzorgen.

Justitie in een liberale samenleving

Het onderwerp ‘justitie’ is in dit verband een bijzonder passend onderwerp.  Ga maar na: (nagenoeg?) alle onderwerpen waar een rechter zich over buigt zijn onderwerpen waarin de ene burger de vrijheid van een andere burger beperkt. Dat kan zijn omdat mensen in hun enthousiasme over een grens zijn gegaan en via een onafhankelijke partij het beste kunnen worden gecorrigeerd. In het overgrote deel van de is het minder onschuldig

Ik ga hier niet het hele wetboek van strafrecht na, maar de stelling lijkt me redelijk dat in een liberale samenleving iets voorgelegd kan worden aan een rechter wanneer de ene burger of juridische entiteit een grens over gaat bij een ander met voordeel voor zichzelf én nadeel voor de ander. Dit past bij het uitgangspunt dat je vrij bent totdat je de vrijheid van een ander beperkt. De rechter heeft dan de taak om dit te toetsen.

De illegale trias politica

Dit neemt niet weg dat wetsovertreders een ander laat meemaken wat ze zelf niet willen meemaken. Ze gunnen een ander niet de vrijheid, die ze zelf wel willen ontvangen. In de kern creëren ze een illegale trias politica. Bij kleine criminaliteit is dat even zoeken en komen de drie grootheden enigszins onbewust samen in één persoon.  Een inbreker is de wetgevende macht als hij bepaalt dat het is toegestaan om een ander geld of artikelen afhandig te maken (in de Sovjet-Unie waren dat de koelakken). Als rechter wijst hij aan van welke specifieke eigenaar geld en goederen afhandig gemaakt mag worden. Tenslotte zet hij een politiepet op door feitelijk in te breken en het geld en artikelen tot zich te nemen.

Bij georganiseerde misdaad is dit duidelijker te zien. Daar zijn de taken strak verdeeld, maar is de kern hetzelfde: er is een groep mensen die een ander de vrijheid misgunnen, die ze zelf wel belangrijk vinden. Zij stellen zich daarbij op tussen de vrijheid-gevende overheid en de burger en blokkeren de vrijheid voor hun slachtoffers. Als iedereen zo zou zijn dan is de liberale overheid kansloos om haar vrijheid te verspreiden. Tegelijkertijd: in dat geval zou de samenleving niet kiezen voor een liberale overheid. Juist de wens om te zorgen voor vrijheid komt voort uit de opdracht vanuit burgers aan de overheid om vrijheid te verzorgen. Waarom zouden burgers deze verspreiding van vrijheid wel uitbesteden en niet zelf invulling geven waar ze kunnen?

Moet alles in het strafrecht?

Dit raakt ook aan een andere punt. Als mensen zich niet druk hoeven te maken om de vrijheid van een ander worden ze heel creatief in het vinden van zelfbedachte nieuwe ontwikkelingen, die toevallig wel gunstig uitpakken voor zichzelf, niet gunstig voor een ander én nog geen onderdeel uitmaken van het strafrecht. Zeker met de enorme snelheid waarin onze samenleving zich ontwikkelt zijn er steeds meer onderwerpen waar mensen in hun vrijheid worden beperkt door andere mensen. Alleen al de voorbeelden rondom de opkomst van internet, social media en AI buitelen over elkaar heen.

Moet je dan alles juridisch maken? Het heeft ook iets makkelijks om je vrijheid ruim op te pakken en te verwijzen naar een ander (de rechter) als er weerstand ontstaat. Dan krijg je te maken met een enorme hoeveelheid bagger op social media, de complexiteit rondom deepfakes of ontwikkelingen waar we nu nog niet van hebben gehoord, maar die morgen realiteit zijn (of ze zijn al realiteit en ik heb er nog niet van gehoord)? Als dat mag omdat er nog geen wetgeving voor is opgesteld dan wordt het best een dingetje. Het is ook wel gemakzuchtig om te doen waar je zin in hebt en bij weerstand te verwijzen naar de rechter.  

De kern van de boodschap

Als we vrijheid belangrijk vinden is het dweilen met de kraan open als je mensen de kans geeft om alle weerstand tussen burgers via een ander te laten lopen. Burgers zijn zelf verantwoordelijk voor het creëren van een vrije samenleving. Dit kun je doen door diverse overheden te vragen om zaken in te regelen, die je alleen niet voor elkaar kunt krijgen, maar het begint dat je zelf ook oog hebt voor de vrijheid van een ander. Rechtszaken laten dan precies zien waar er nog verbeteringen in de samenleving mogelijk zijn; het zijn de zaken waar mensen de trias politica aan hun laars hebben gelapt.

Met liberale groeten,

Peter Lamberts